یکی از اصلی‌ترین مؤلفه‌ها در اصلاح سبک زندگی مربوط به مسائل اقتصادی است که بی توجهی به آن آفات بسیاری را به همراه داشته است. از این رو در گفتگو با «حجت الاسلام حسن آقا نظری»، رئیس پژوهشکده علوم اجتماعی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و نویسنده کتاب‌های «نظریه پردازی در اقتصاد اسلامى»، «مبانی فقهی اقتصادى» و «هزینه درآمد دولت اسلامى» در خصوص سبک زندگی اقتصادی اسلامی به گفتگو نشسته‌ایم؛ مشروح این گفتگو را در ادامه بخوانید.
زندگی افراد جامعه دارای ابعاد مختلفی است که می‌توان نحوه صحیح زندگی در هر یک از این ابعاد را از منابع و متون دینی استخراج کرده و به کار بست؛ اقتصاد یکی از همین موارد است که به طور حتم آموزه های اسلامی برای این بخش از زندگی مسلمانان نیز توصیه‌هایی دارد. با این توصیف سبک زندگی که این دین جامع و کامل در بُعد حیات اقتصادی افراد سفارش می‌کند، چه ویژگی‌ها و مؤلفه‌هایی دارد؟
طبق آیات قرآن از جمله آیه آخر سوره فتح (۲۹) «فَاسْتَوَى عَلَى سُوقِهِ؛ و بر ساقههاى خود بایستد» جامعه نبوی اقتصادی را دنبال می‌کند که افراد آن روی پای خود ایستاده و وابسته به دیگران نباشند و اگر در مواردی مجبور به استفاده کالا و تولیدات دیگر کشورها شدند، نباید اوضاع به گونه ای باشد که آن‌ها تسلط بر جامعه اسلامی پیدا کرده و مسلمانان تحت قدرت و سیطره آن‌ها قرار گیرند. امروز بهترین سفارش برای جامعه مسلمان ایرانی است که به تولیدات خود اهمیت داده و رویکرد مصرفی را در زندگی خود تقلیل دهند تا وابستگی ما به دیگر کشورها و درآمدهای نفتی کمتر شود و رونق اقتصادی در اجتماعی مشاهده شود.
برای وقوع این اتفاق چه راهکارهایی را توصیه می‌کنید؟
در گام اول باید نگاهمان معطوف به تولیدات داخلی شود، متأسفانه امروز وقتی به بازار برای خرید مراجعه می‌شود، شاهدیم که از فروشنده تا خریدار به دنبال کالای خارجی هستند و همین که فروشنده اعلام می‌کند این جنس خارجی است، توجه مشتری به آن جلب شده و به کالای ایرانی اعتنایی نمی‌کند. این مسئله در خرید پیش پاترین جنس مانند پارچه ای معمولی گرفته تا وسایل برقی و دیگر اجناس جاری است. در گام دوم باید به خانواده‌ها آموزش داد تا به اندازه درآمد خود مصرف داشته و هزینه های سنگین را بر خود به دلایل مختلف تحمیل نکنند که این موضوع از نظر اسلام پسندیده نیست. در قدم سوم نیز به نیاز واقعی خود نگاه کنیم و درصدد رفع آن‌ها باشیم به نیازهای تصنعی و کاذب.
این مسائلی که شما اشاره فرمودید بیشتر در بُعد زندگی اجتماعی افراد تجلی دارد، در بُعد زندگی فردی چطور؟ اسلام چه توصیه های در سبک زندگی اقتصادی مسلمانان دارد؟
اساسی‌ترین مسئله ای که زندگی اقتصادی افراد را تهدید می‌کند، مسئله چشم و هم‌چشمی است؛ اگر افراد نگاه عاقلانه ای نسبت به درآمد و دخل و خرج خود داشته باشند و به زندگی دیگران توجه نکنند، می‌توانند گام موثری در بهبود شرایط اقتصادی خود بردارند. فردی که دچار چشم و هم‌چشمی در زندگی است، در واقع دیگران تنظیم کننده و برنامه ریز زندگی او هستند. از سوی دیگر همان طور که اشاره شد، تکیه به محصولات داخلی از موارد دیگری است که فرد را از وابستگی که مورد نکوهش اسلام است نجات می‌دهد؛ امروز استفاده از کالای لوکس و خارجی یک ارزش در جامعه و زندگی افراد تلقی می‌شود در حالی که این مسئله بنیان اقتصادی خانواده و جامعه و کشور را تهدید می‌کند. البته از سوی دیگر تولید کننده داخلی هم مسوولیت سنگینی دارد و باید کالایی را به بازار عرضه کند و در اختیار مشتری و تقاضا کننده قرار دهد که به نیاز او پاسخ دهد و جنس با کیفیتی باشد تا مصرف کننده نیز به استفاده از کالای داخلی ترغیب شود.
شما در صحبت‌های خود اشاره کردید که چشم و هم‌چشمی از مهم‌ترین مسائلی است که زندگی اقتصادی مسلمانان را تهدید می‌کند، چشم پوشی از این صفت نکوهیده در عمل برای بسیاری از افراد سخت و دشوار است، چه اقداماتی می‌توان انجام داد تا این رذیله تضعیف شده و قناعت و راضی بودن به شرایط اقتصادی جاری در زندگی تقویت و جایگزین آن شود؟
چشم و هم‌چشمی از مسائل بی ریشه و غیر علمی است که اصل فرهنگی و دینی ندارد و این ناهنجاری باید فرهنگی در جامعه حل شود. وقتی زندگی‌های مرفه و مجالس و جشن‌های باشکوه در فیلم‌ها و سریال‌ها نمایش داده می‌شود، نمی‌توان توقع داشت مردم الگوی مناسبی در این زمینه داشته باشند. بنابراین برای این کار ابتدا باید از مقاطع تحصیلی و از کتاب‌ها و دوران ابتدایی و دبیرستان شروع کرد. در گام بعدی صدا و سیما به عنوان مهم‌ترین رسانه تولیداتی هنرمندانه و عاقلانه به جامعه عرضه کند تا مردم با نوع زندگی اقتصادی اسلامی مأنوس شوند؛ به طور مثال همان موضوع چشم و هم‌چشمی می‌تواند به زیبایی در فیلم‌ها و سریال‌ها به نمایش گذاشته شود و مخاطب با آفات و آسیب‌های آن آشنا شود. البته نباید مردم را به سمت زهد و ریاضت‌های اقتصادی رهنمون کرد بلکه باید با بررسی همه جانبه، زندگی را برای آن‌ها ترسیم کرد که با تکیه بر منبع درآمد خود و برنامه ریزی صحیح به جلو پیش رفته و حرکت کنند.
جدا از وظایف رسانه که به آن اشاره کردید، افراد خود در زندگی چطور می‌توانند مدیریت اقتصادی داشته باشند؟
در درجه اول نگاه افراد باید به اصطلاح به جیب خودشان باشد و زندگی خود را با دیگران مقایسه نکنند، در گام بعدی نیازهای روزمره و معیشتی خود را طبقه بندی کرده و بر اساس آن ابتدا نیازهای اولیه خود را تأمین کنند، سپس به سراغ تأمین نیازهای ثانویه بروند. در مرتبه آخر نیز وقتی اولویت بندی انجام شد، در مصرف خود رعایت اعتدال را داشته و از اسراف و تبذیر بپرهیزند هر چند قدرت و توان بالای اقتصادی داشته باشند. تمامی این موارد در می‌توان در قالب هنر از جمله فیلم، شعر و ... به جامعه آموزش داد.
چاپ 
ارسال به دوست